Rano Kau: Volcano txori gizonen
Sumendia Rano Kau Pazko uharteko ikusgarriena da. Beraienekin 324 metro, uharteko punturik garaienetako bat da, baina deigarriena kilometro eta erdiko diametroa duen krater izugarria da, zeinaren barnean habitat paregabe batez inguratutako uharte flotagarriekin aintzira ikaragarri bat dagoen.. Uhartea osatzen duen triangeluaren erpinetako batean kokatua, sumendiaren ertzetik hiru irla, edo uhartetxoak, gurtza gune bihurtu zen.
Itsaslabar arriskutsuetan behera, Totora karroza batekin uretara salto egin eta gabiotinen uharterantz igeri egin zuten
Rapa Nui gizartearen berrantolaketa berriro lortu zen urteroko lehiaketa batekin hurrengo urtean uhartea nork gobernatuko zuen zehazten zuena.. Lehiaketa honek deituta Txoria Gizona, u Birdman, tribu bakoitzak ordezkari bat bidaltzean osatzen zuten Entzun, Rano Kau krater erraldoiaren ondoan dagoen zeremonia-herria. Gizonak bertan egon ziren lehen txortenak iritsi arte, urtero urrunen dagoen irlatxoan habia egiten dutenak. Orduan hasi zen lasterketa arriskutsua. Denak itsaslabar arriskutsuetatik jaitsi ziren, kanaberaz egindako flotagailu batekin uretara salto egin eta gaviotinen uharterantz igeri egin zuten. Orongo arrautza batekin itzultzen lehena Txori Gizona izan zen eta berak eta bere familiak urtebetez gobernatuko zuten.. Berreraikitako herriak eta Txori Gizona irudikatzen duten petroglifoek ekitaldiaren garrantziaren ideia bat eman ziguten.. Lehiaketa honen gakoa da tribuen arteko indarkeria murriztea lortu zuela eta horrela oreka berri batera iritsi zela..
Europarren etorrerak erronka berri bat sortu zuen: biztanleria ehun Rapa Nui pasatxora jaitsi zen
Baina europarren etorrerak erronka berri bat sortu zien bertakoei, hirugarrena. Bidaiariek ekarritako gaixotasunengatik, gehi beren emakumeak lotsarik gabe bahitu zituzten abenturazale bihozgabeen aurkako liskarrengatiko heriotzak beren oinarrizko sena asetzeko eta, azkenik, esklabo eta Perura eramandako mila bostehun uharte baino gehiago bahitzeagatik; to 1880 biztanleria ehun Rapa Nui pasatxora jaitsi zen. Uhartearen anexioa Txilen en 1887, biztanleek maitatu ez arren, prozesu dramatiko honi amaiera eman. Uharteetako biztanleria berriro hazi zen, baina haien gizarteko pertsona nagusien desagertzeak kulturaren faktore garrantzitsuen galera ekarri zuen., esate baterako, esanahia Berriak edo "mezu bikaina", zure idazketa sistema, hori deszifraezina izaten jarraitzen du.
Urtetan, Txilek uharteei eskubideak ukatu zizkien herrialdea osatu gabe lurralde erantsia zela aitzakiatzat hartuta.. Horrela, uhartea enpresa pribatuei laga zitzaien abeltzaintza-garapenetarako, zorionez, izugarri huts egin zuten.
Urtetan Txilek uhartearrei eskubideak ukatu zizkien lurralde erantsia zela aitzakiatzat hartuta
1940ko hamarkadan hasi ziren gauzak itxuraz. Apaiz alemaniaren etorrera funtsezkoa izan zen Sebastián Englert Rapa Nui historia eta kultura aztertzen eta dokumentatzen hasi zena. Pixkanaka Txilek uharteekiko jarrera aldatu zuen, beren hizkuntza irakasteko aukera eman zien aireportu bat eraiki eta kontinenteko hezkuntza eta osasun maila altuagoetara iristeko aukera eman zien.
Igandean mezara joateko gomendatu ziguten hainbat lagunek, ez sutsu erlijiosotik, baina kultura-ezaugarrien adierazpen batera joateko. Harlemeko masekin gertatzen denaren antzeko zerbait, New York. Hara joan ginen eta ez ginen hutsik egin. Meza bi hizkuntzetan agintzen zen, Gaztelania eta Rapanui, Sotanari tribu-luma deigarriz osatutako buruko soinekoa gehitu zion apaiz batek. Kongregazioak abesbatza eta instrumentuak ditu zeremoniari bizia eta kolorea ematen dioten tonu polinesiar nabarmenarekin..
Igandean mezara joaten gara. Apaizak tribuko luma deigarriz osatutako buruko soinekoa gehitu zion sotanari.
Englert-en ondoren, uharteak eta bertako biztanleek hainbat antropologo atzerritarren arreta erakarri zuten.. Eta arrazoi ona, Gizakiak duela berrogeita hamar mila urte Afrika utzi zuenetik gehien bidaiatu duten pertsonak dira.; hori ironia bat da, orduan jende berdinek mila urte eman baitzituzten beren lur txiki-txikietara mugatuta. Beraz, norvegiarra zen Thor Heyerdal, Kon-tiki-ren balentriagatik famatua, eta beste hainbat, irlaren eta bertako biztanleen iragan aberatsaren zati handi bat aztertu eta erreskatatu zuten. Duela gutxi, bertako arkeologoa eta antropologoa Bilatu Sergio bere herriaren arbasoen historiaren azterketa zientifikoa bere gain hartu zuen. Apurka-apurka, beren gerletan eraitsitako hainbat moai zoragarri, beren ahuan zaharberritu eta berriro altxatu ziren.
Irlara hegaldien etorrerak aldaketa itzela sortu zuen: turismoaren etorrera, horrek diru-sarrera handia ematen zien. Uharte batek esan zidan, umorez beren arbasoek moaisak eraiki zituzten haiek babestu ahal izateko eta hori egiten ari ziren harrizko erraldoi haiek, gaur egun bere herriari eusten dion turismo-fluxua erakartzea.
Baina hegaldiekin batera iritsi zen laugarren erronka Rapa Nuientzat, bere identitatea desegitearena. Lehen polinesiarren hiru mila ondorengoak baino ez dira, baina polinesiar ez diren ia hiru mila txiletar bizi dira uhartean, horrek turista kopuru handia gehitu zuen, Rapa Nuiak gutxiengo bihurtzen ditu euren lurretan. Horrela, haien hizkuntza erabiltzea ezinbestekoa izateari utzi zion, gaztelania edo ingelesa askoz erabilgarriagoak baitira komunikatzeko.. Horri Internet erabilera gehitzen bazaio, sare sozialak, gehi uhartearren eta txiletar kontinentalen arteko ezkontzak, Rapa Nui identitatea setiatuta dagoela horretara heldu gara. Euren hizkuntza erabiltzen jarraitzea eta arbasoen kultura mantentzea praktikotasuna baino militantzia ekintza bat da..
Rapa Nui identitatea setiatuta dago: beren arbasoen kultura mantentzea praktikotasuna baino militantzia ekintza bat da
Gure azken gauerako bertako dantza ikuskizun batera joatea gomendatu ziguten. Orokorrean turistentzako ikuskizunak ez zaizkit gustatzen baina hau ezberdina zela ziurtatu zidaten; oso benetakoa. Gau hartan Rapa Nui dantzak ikusteaz gain, haren lana ezagutu eta ulertu genuen Lyn Search Tuki, bertako dantza akademiaren sortzailea. Rapa Nuirentzat, ikuskizun turistikoa euren herriaren dantza eta beste arbasoen kultur adierazpenak bizirik mantentzeko ahalegina bideragarri egiteko modua da.. Joan ikuskizun hauetara, haietaz gozatzeaz gain, kultura hauskor horri eusten laguntzea esan nahi du.
Azkenean goiz tristea iritsi zen hegazkinera itzuli behar izan genuenean. Rapa Nuik euren laugarren erronka gainditzea lortuko zutela sinetsita, aireportura abiatu ginen.. Bidean taxiari saihesbide bat hartzeko eskatu genion, turismo bulegoak gure pasaporteetan moai zigilua zigila zezan., irla mitiko honetatik gure igarotzea ziurtatzen duena. Metro batzuk, Hotu Matu´a izena zuen estatua batek agur esan zidan zirudien. Ezin nuen argazki bat egiteari utzi.
¡Iorana Rapa Nui!
